فرایند حل مسئله (مقدماتی)

فرایند حل مسئله در محله

این فرایند با هدف توانمندسازی جوامع محلی، به‌ویژه با محوریت نقش امام جماعت، برای شناسایی و حل پایدار مشکلات طراحی شده است. در ادامه خلاصه‌ای از این مراحل ارائه شده است:

• گام اول: شناسایی معضلات بر اساس جهت‌گیری تمدنی: در ابتدا، مشکلات به عنوان "معضل" شفاف‌سازی شده و سپس با در نظر گرفتن رویکرد تمدن اسلامی، به "مسئله" تبدیل می‌شوند. این مرحله شامل مشارکت گسترده مردم، استفاده از منابعی مانند دستنامه مسائل تمدنی، گفتگو با متخصصان و بازدیدهای میدانی برای درک عمیق مشکلات است.

• گام دوم: اولویت‌بندی معضلات: با توجه به محدودیت منابع و توانمندی‌ها، معضلات شناسایی شده بر اساس معیارهایی مانند هزینه، فراگیری آسیب و تناسب با توانمندی‌ها اولویت‌بندی می‌شوند. این کار اغلب با جمع‌آوری نظرات مردم از طریق روش‌هایی مانند کارت امتیاز انجام می‌پذیرد تا مهم‌ترین مسئله برای اقدام انتخاب شود.

• گام سوم: ریشه‌یابی مسئله منتخب: برای حل پایدار مشکلات و جلوگیری از بازگشت آن‌ها، لازم است ریشه اصلی مسئله شناسایی شود. از "تکنیک چند چرا" (روش استخوان ماهی) برای پی بردن به دلایل عمیق‌تر یک مشکل استفاده می‌شود تا به جای پرداختن به علائم، عامل اصلی حل شود.

• گام چهارم: ترسیم وضع مطلوب: پس از ریشه‌یابی، تصویری روشن و دقیق از آینده ایده‌آل پس از حل مسئله ترسیم می‌شود. این تصویر به ایجاد انگیزه در افراد و ارزیابی موفقیت کمک می‌کند و باید بر نتایج متمرکز باشد، نه صرفاً ابزارهای رسیدن به آن.

• گام پنجم: ظرفیت‌شناسی: در این مرحله، سرمایه‌ها و توانمندی‌های موجود در محله شامل سرمایه‌های طبیعی، فیزیکی، اجتماعی، فرهنگی، مالی، انسانی و نهادی شناسایی می‌شوند. این شناخت، مردم را به توانایی‌های خود آگاه کرده و حس مشارکت جمعی را افزایش می‌دهد.

• گام ششم: راه‌حل یابی: با استفاده از روش "بارش فکری" (طوفان فکری) و با حضور افراد خلاق و صاحب‌نظر، راه‌حل‌های مختلفی برای مسئله منتخب تولید می‌شوند. در این جلسات، تمام ابعاد مسئله، ظرفیت‌ها، نقش بازیگران و مأموریت‌ها در نظر گرفته می‌شوند.

• گام هفتم: انتخاب بهترین راه‌حل: راه‌حل‌های پیشنهادی بر اساس شاخص‌هایی مانند میزان مشارکت مردمی، هزینه مالی، زمان لازم برای رسیدن به نتیجه، میزان ماندگاری اثر، انطباق با رویکرد تمدنی و میزان بهره‌برداری عمومی ارزیابی و بهترین گزینه انتخاب می‌شود.

• گام هشتم: برنامه‌ریزی برای اقدام: در این مرحله، یک برنامه‌ریزی دقیق و مهندسی‌شده برای اجرای راه‌حل صورت می‌گیرد. از "شکست کار" (Work Breakdown Structure) استفاده می‌شود تا هر پروژه به وظایف کوچک‌تر با مسئولیت‌ها، زمان‌بندی و بودجه مشخص تقسیم شود.

• گام نهم: اقدام میدانی: این گام مربوط به اجرای واقعی برنامه است. تأکید زیادی بر "کار تیمی" می‌شود، زیرا ظرفیت‌ها و مهارت‌های افراد مختلف با همکاری و هم‌افزایی، نتایج بهتری نسبت به کار فردی یا گروهی رقابتی به دست می‌آورند. در این تیم‌ها، نقش‌های مختلفی مانند ایده‌پرداز، جستجوگر منابع، ناظر، هماهنگ‌کننده، موتور حرکت، اجرا کننده و تمام‌کننده تعریف می‌شوند.

• گام دهم: بازخوردگیری: این مرحله شامل نظارت مستمر و دریافت بازخورد از روند اجرای کار است. بازخوردها هم در مورد کیفیت و هم در مورد پیشرفت کار جمع‌آوری می‌شوند. هدف، شناسایی نقاط قوت برای تقویت و نقاط ضعف برای اصلاح سریع است. این بازخورد می‌تواند مستقیم (مشاهده) یا غیرمستقیم (نظرسنجی) باشد.

• گام یازدهم: گزارش و تبیین نتایج: در نهایت، نتایج و دستاوردهای پروژه به مردم و ذی نفعان گزارش و تبیین می‌شوند. این گزارش‌دهی شفاف و صادقانه، حس امید و اعتماد را در جامعه افزایش داده، مشارکت‌های آینده را تقویت می‌کند و به عنوان پاسخی به شبهات احتمالی عمل می‌کند. قالب‌های گزارش‌دهی می‌تواند شامل گزارش شفاهی، مکتوب، رسانه‌ای و مجازی باشد.

در مجموع، این فرایند بر نقش محوری مردم و همکاری جمعی در حل مشکلات محله، با رهبری آگاهانه امام جماعت، تأکید دارد و چارچوبی منظم و گام‌به‌گام برای رسیدن به نتایج پایدار ارائه می‌دهد.